یکی از مشکلات و بحران های محیط زیستی کشور، پدیده گردوغبار و ریزگرد است که طی سال های اخیر بسیاری از استان های کشور (حدود 25 استان) به خصوص استان خوزستان را درگیر کرده است. به اذعان مسئولان، گردوغبار علاوه بر پیامدهای بهداشتی و سلامت، خسارت اقتصادی میلیون ها دلاری به دنبال داشته است.

برای مقابله با پدیده گردوغبار، در سال 1396 حدود 100 میلیون دلار، در سال 1397 حدود 150 میلیون دلار و در سال 1398 حدود 100 میلیون یورو اعتبار گردوغبار اختصاص یافت. در سال 99 نیز طبق قانون برنامه بودجه، مبلغ 20 میلیون یورو برای مقابله با پدیده گردوغبار و ریزگرد در نظر گرفته شد که سهم خوزستان از اعتبار سال 1399، بیش از یک میلیون یورو بود که به گفته قاسم ساعدی نماینده مردم دشت آزادگان در مجلس شورای اسلامی (در مصاحبه با خبرگزاری فارس)، دولت بیش از یک میلیون یورو از صندوق توسعه ملی برای مقابله با ریزگردهای استان خوزستان برداشت کرده اما هیچ گزارشی در رابطه با هزینه‌کرد این اعتبارات ارائه نکرده است.

فارغ از اعتبارات بسیار زیادی که برای مقابله با ریزگرد به خصوص در استان خوزستان تخصیص داده شده است و باید کاملا شفاف سازی شود این اعتبارات چگونه هزینه شده است، متاسفانه باید اذعان داشت تخصیص این اعتبارات، نه تنها توانسته است باری از مشکلات عدیده استان خوزستان از پیش رو بردارد بلکه با برخی اقدامات صورت گرفته توسط مسئولان دولتی، نتیجه معکوس داده است و مشکلات محیط زیستی این استان بیشتر نیز شده است.

توضیح آنکه یکی از مهمترین راهکارهایی که برای مقابله با ریزگرد و گردوغبار خوزستان انجام شده، کاشتن درخت کنوکارپوس یا کهور است. متاسفانه باید گفت بیش از یک دهه است که پوشش گیاهی خوزستان به پوشش گیاهی غیرمثمر کنوکارپوس تبدیل شده که این گونه گیاهی از مخرب ترین و مضرترین پوشش گیاهی در دنیا است و با توجه به کمبودهای منابع آبی تاثیرات منفی بر حجم آب دارد. با این وجود متاسفانه حدود از 90 درصد از پوشش گیاهی استان خوزستان برای مقابله با پدیده گردوغبار، به این نوع گونه مهاجم اختصاص یافته است و 60 تا 70 درصد از فضای سبز اهواز به این گیاه اختصاص پیدا کرده است و این پوشش گیاهی درحالی در خوزستان کشت می‌شود که اتحادیه اروپا این گونه گیاهی را خطرناک‌ترین موجود زنده دنیا نامگذاری کرده و در لیست سیاه مهاجم دنیا قرار گرفته است.

طبق بررسی ها کنوکارپوس یا کهور که زادگاه اصلی آن ایالات متحده آمریکا است، دارای آسیب ها و مضرات متعدد زیست محیطی است. کهور یک گیاه سمی است و سبب افزایش حشرات موزی می‌شود و برخلاف درختان مثمر که سایه‌ای مطبوع و خنک دارند، دارای سایه‌ای گرم و دم هستند. همچنین ریشه‌های درخت کهور آمریکایی تا 80 متر عمودی و 30 متر افقی رشد می‌کند و این رشد عجیب، باعث می‌شود که اولاً هر نوع گیاه دیگری در رقابت برای رسیدن به آب‌های زیرسطحی ناکام مانده و خشک شود؛ ثانیا، رشد موزائیکی ریشه‌های این درخت مهاجم باعث محکم شدن زمین اطراف درختان کهور می‌شود لذا آب حاصل از باران نمی‌تواند در زمین فرو رود، از این رو، هر نوع بارش باعث راه افتادن سیلاب می‌شود. همچنین کاشت این درختان در معابر عمومی باعث آسیب سیستم فاضلاب شهری شده است زیرا که ریشه این درخت به شبکه فاضلاب نفوذ کرده و باعث آسیب بدان می شود.

به لحاظ بهداشتی و سلامت نیز، کنوکارپوس یا کهور از جمله گیاهان غیر مثمری است که به صورت مستمر از خود غبار تولید می‌کند و ورود گرده‌های آن به ریه سبب ایجاد حساسیت، بیماری‌های تنگی و عروقی و حتی سرطان ریه می‌شود. همچنین تحقیقات ١٣ محقق از ٦ کشور جهان نشان می‌دهد، گیاه کهور آمریکایی جاذب پشه آنوفل است که این پشه ناقل مالاریا محسوب می‌شود. این گیاه آلرژی‌زا و مسموم‌کننده در اروپا خطرناک‌ترین گیاه مهاجم شناخته می‌شود تا حدی که به گفته رئیس پیشین سازمان محیط زیست، در نخستین سال گرده‌افشانی درختان کهور در خوزستان 24 هزار نفر از شهروندان خوزستانی راهی بیمارستان شدند!

عواقب و پیامدهای ناگوار کاشت این گونه گیاهان مضر در استان خوزستان باعث شد مقام معظم رهبری نسبت به این اقدامات واکنش نشان داده از مسئولان، رسیدگی به این مساله را مطالبه نمایند. مقام معظم رهبری در این باره در روز درختکاری سال 1397 در این باره فرمودند: «گاهی شنیده می شود در مورد غرس برخی از نهالهای مضر در بعضی از نقاط کشور بی‌توجّهی میشود؛ به این مسئله خیلی باید اهمّیّت داده بشود. شنیدیم در بعضی از مراکز کشور به‌خاطر جلوگیری از پیشرفت صحرا و بیابان‌زایی، برخی از نهال ها و اصله‌هایی که مناسب نیست و مضر است، کاشته میشود! خیلی ضروری است که دستگاه‌های مسئول مراقبت کنند که چنین اتّفاقی نیفتد.» (بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ 15 اسفند 1399)

سخن پایانی آنکه با توجه به مضرات و آثار ناگوار کاشت درختان غیرمثمر مضر مثل کهور یا کنوکارپوس و هشدارهای مقام معظم رهبری در این باره، پیشنهاد می شود اولا برای مقابله با پدیده گردوغبار، آبخیزداری و آبخونداری که به مراتب نسبت به راهکارهای دیگر، ارزانتر، موثرتر و محیط زیستی تر است مورد توجه جدی واقع شود؛ ثانیا با توجه به اینکه خاک استان خوزستان به دلیل جلگه‌ای بودن یکی از حاصلخیزترین خاک‌های کشور را دارد، کاشت درختان مثمر و بومی منطقه مثل نخل، زیتون، سدر، انار و انگور در دستور کار مسئولان واقع شود و از کاشتن هر گونه گیاهی وارداتی ممانعت به عمل آید.

پایان/